NOBEL KİMYA ÖDÜLÜ SAHİPLERİNİ BULDU: DÜNYAYI DEĞİŞTİREN KEŞİF

2025 Nobel Kimya Ödülü, gaz ve kimyasalları depolayabilen metal-organik çerçeveler (MOF) üzerine yaptıkları öncü çalışmalar nedeniyle Richard Robson, Susumu Kitagawa ve Omar M. Yaghi’ye verildi. Üç bilim insanı, kimya ve malzeme biliminin geleceğini şekillendiren buluşlarıyla dünya çapında büyük yankı uyandırdı.

GAZ VE KİMYASAL DEPOLAMADA DEVRİM

Nobel Komitesi’nin açıklamasına göre ödül, “gazların ve kimyasal maddelerin kontrollü biçimde depolanmasını mümkün kılan metal-organik çerçevelerin geliştirilmesine öncülük eden bilim insanlarına” verildi.

Avustralya’dan Richard Robson, 1989 yılında Bernard Hoskins ile birlikte ilk MOF yapısını keşfederek bu alandaki temeli attı. Robson’un bakır gibi metal iyonlarını karbon ve azotla kontrollü şekilde birleştirme fikri, adeta “moleküler Lego” sistemine dayanan bir kimyasal mimariyi ortaya çıkardı.

Kyoto Üniversitesi’nden Susumu Kitagawa ve Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley’den Omar M. Yaghi ise bu yapıların kararlı, ölçeklenebilir ve işlevsel hale getirilmesini sağlayarak MOF teknolojisini endüstriyel uygulamalara taşıdı.

MOF’LAR NEDİR?

MOF’lar (Metal-Organic Frameworks), metal iyonlarının organik köprülerle birbirine bağlanmasıyla oluşan son derece gözenekli kristal yapılardır. Bu yapılar, sünger benzeri yapıları sayesinde gazları, sıvıları ve kimyasalları tutabilir, ayırabilir ve depolayabilir.

Bir çay kaşığı MOF yapısının bile bir futbol sahası büyüklüğünde yüzey alanına sahip olabileceği belirtiliyor. Bu gözeneklerin şekli ve boyutu, tıpkı bir binanın odalarının farklı amaçlarla tasarlanması gibi değiştirilebiliyor.

GELECEĞİ ŞEKİLLENDİREN UYGULAMALAR

Bugün on binlerce farklı MOF yapısı tanımlanmış durumda. Bu yapılar;

• Çöl havasından su çekme,
• Atmosferden karbondioksit gibi sera gazlarını yakalama,
• Kirli sulardan zararlı kimyasalları filtreleme,
• Hidrojen depolama,
• İlaç dağıtımı ve tıbbi görüntüleme gibi alanlarda kullanılıyor.

Bilim dünyası, MOF’ların hem çevre hem enerji hem de sağlık alanında devrim yaratabilecek potansiyele sahip olduğunu belirtiyor.

BİLİM DÜNYASINDA TAKDİR GÖREN UZUN BİR YOLCULUK

Neredeyse 90 yaşında olmasına rağmen hâlâ laboratuvarda aktif şekilde çalışan Richard Robson, “bilimin uzun soluklu çabalarla nasıl kalıcı etkiler yaratabileceğini” temsil eden bir isim olarak görülüyor.

Susumu Kitagawa ve Omar M. Yaghi ise bu yapıları kararlı hale getirip endüstriyel ölçekte uygulanabilir kılarak kimya tarihinde yeni bir sayfa açtı.